Kripto dünyasında bir coin’in fiyatı bazen bir günde %50 artabilir ya da birkaç haftada %80 düşebilir. Peki bu ani değişimlerin arkasında ne var? Sadece piyasa psikolojisi mi? Hayır. Bu dalgalanmaların temelinde çoğu zaman o coinin token ekonomisi, yani tokenomics yapısı yatar.
Yatırım yapmadan önce teknik analiz yapmak elbette önemlidir ama bir coinin tokenomics’ini anlamadan yatırım yapmak, bilinmeyen bir oyuna girmeye benzer.
Peki nedir bu “tokenomics”? Ve yatırım yapmadan önce nelere bakman gerekir?
Tokenomics Nedir?
Tokenomics, bir kripto projesinde token’ların dağılımı, arz-talep dengesi, kilitlenme süreleri, yakım (burn) politikaları gibi ekonomik yapıların tümüdür. Bir coinin nasıl çalıştığını, ne kadar üretileceğini ve kimlerin elinde olduğunu anlamanı sağlar.
Kısaca: “Bu coin’in değeri zaman içinde artar mı, yoksa sistem gereği erir mi?” sorusunun cevabıdır.
Toplam Arz ve Dolaşımdaki Miktar
Bir coin’in toplam arzı (max supply) ve şu an dolaşımda olan miktarı (circulating supply) büyük önem taşır.
- Toplam arz: Coin’lerin tümü üretildiğinde ulaşılacak maksimum miktar.
- Dolaşım arzı: Şu an piyasada işlem gören coin miktarı.
Eğer dolaşımdaki miktar %10, geri kalan %90 hâlâ kilitliyse, gelecekte çok sayıda yeni coin piyasaya girecek demektir. Bu da satış baskısı yaratır.
Yatırımcı için uyarı: Dolaşım oranı çok düşük olan coin’lerde ani düşüş riski daha yüksektir.
Token Dağılımı: Kim Ne Kadar Sahip?
Bir coinin kimlere ne kadar verildiği, dağılım adaleti açısından çok kritiktir. Genellikle şu başlıklarda açıklanır:
- Ekip ve kurucular: %10–20 arası ideal sayılır.
- Özel satış/investor: Çok yüksek oranlı VC (venture capital) satışı, baskı yaratabilir.
- Topluluk/ekosistem fonu: Projeyi büyütmek için kullanılan rezerv.
- Likidite: Borsalarda işlem için ayrılan pay.
Dikkat: Eğer bir yatırımcının ya da grup yatırımcının elinde toplam arzın %30–40’ı varsa, bu merkeziyetçilik anlamına gelir ve büyük bir risk oluşturur.
Kilitlenme Süresi (Vesting Schedule)
Token’ların belirli bir süre boyunca kilitli tutulması, projenin sürdürülebilirliği için önemlidir. Eğer tüm coin’ler ilk günden serbestse, satış baskısı çok yüksektir.
Vesting süresi ne kadar uzunsa, yatırımcılar ve ekip uzun vadeli düşünmeye zorlanır.
İdeal olan:
- Ekip token’larının en az 12 ay kilitli olması
- VC token’larının kademe kademe açılması (örneğin 6 ayda bir %10 serbest)
Kilit süresi olmayan token’lar, ani düşüş potansiyeli taşır.
Yakım (Burn) Mekanizması Var mı?
Bazı projeler, token arzını azaltmak için belli aralıklarla coin yakar (burn). Bu durum, teorik olarak coin’in değerini artırabilir çünkü arz azaldıkça, sabit ya da artan talep karşısında fiyat yukarı gider.
Örnek: BNB, Ethereum (EIP-1559 sonrası)
Ancak unutma: Yakım işleminin etkili olması için arzın anlamlı bir kısmının yok edilmesi gerekir. Sembolik yakımlar genellikle fiyat üzerinde kalıcı etki yaratmaz.
Enflasyon Oranı ve Stake Ödülleri
Bazı projeler, yeni coin’ler üretmeye devam eder. Bu durum tıpkı fiat paralardaki enflasyon gibi, token değerini zamanla düşürebilir. Özellikle yüksek stake ödülleri sunan projeler, arzı hızla artırabilir.
Örneğin: “%100 APY” veren bir projede stake yapmayan yatırımcı, sürekli değer kaybı yaşar. Stake etmek şart hâline gelir. Bu da uzun vadede sürdürülebilir olmayabilir.
Tokenomics Okuması Yaparken Dikkat Etmen Gereken 3 Soru
- Bu coinin arzı sınırlı mı? Yoksa sınırsız mı?
- Coin’lerin büyük kısmı kimlerin elinde? Satışa hazır mı?
- Arzı azaltan veya değeri artıran bir mekanizma var mı?
Bu sorulara net cevap veremeyen bir projeye yatırım yapmak, temeli olmayan bir binaya yatırım yapmaktır.
Grafik Seni Kandırabilir, Tokenomics Kandıramaz
Bir coin’in fiyatı geçici olarak artabilir. Ama tokenomics’i zayıf olan hiçbir proje uzun vadede ayakta kalamaz. Token yapısını çözmeden yapılan yatırım, sadece şansa kalmıştır.
Unutma: Bilgi, FOMO’dan daha değerlidir.
